@dabalaadheeressaa: Faayidaa Kitaaba dubbisuun fayyaa ilma namaatiif qabu. Kitaabni ilma namaa kallattii hundaan ijaaree guutuu taasisa. Namoonni dubbisan imala jireenya isaanii keessatti beekkumsa guddaa kuufatanii sammuu ofii ijaaru. Kana malees kitaabni madda gammachuu fi hiriyyaa yeroo hunda si waliin jiru, kan si bashannansiisu tahuun nama fayyada. Waahela siif tahuun yeroo kamittuu kophummaa fi mukaa'uun akka sitti hin dhagayamne si taasisa. Dubbisuun madda bashannanaa fi giddu gala guddina ilma namaa tahuun alattiis meeshaa rakkoolee hedduu furuuf nu gargaaree kallattii furmaataa nutti agarsiisuudha. Gorsaa fi qaceelfama ogeessa fayyaa hordofuun yoo dubbisan dhukkuboota akka garmalee furdachuu(Obesity), dhukkuboo sammuu ilma namaa hubuun akka waa irraanfatan nama taasisan kanneen akka dhukkuba Alzeeymar ( Alzeimer Disease) fi Dementia ittisuuf gargaara. Kana malees dhiphina (stress) ittisuu keeysatti shoora ol'aanaa taphata. A) Fayyaa sammuutiif Saayintistoonni dhaabbata "Neuroscience Center of Baltimore" kan biyya kanaadaatti argamu qorannoo hojjattoota warshaa, kan lakkoofsaan 112 tahan, Yeroo dheeraaf qaamni isaanii sibiila Liid ja'amuuf waan saaxilameef, kan dhiiga isaanii keeysatti sibiilli Liid sadarkaa guddaan arkamurratti qorannoo gaggeeysanii turan. Hojjattoonni yeroo baay'ee waa dubbisan dhukkuboota sammuutiif carraan saaxilamuu isaanii hoggaa warra hin dubbifne waliin walbira qabame xiqqaa ture. Qormaata fayyaa sammuu( mental tests) qorattoonni hojjattootaaf dhiheeysaniis warri dubbisu hoggaa warra hin dubbifneen walbira qabaman warri dubbisu caalmaan hojjatan. Yeroo hedduu dubbisuudhaan sammuuf hojii uumuun sammuu keenya keeysatti qaamni ykn seeliin haarayni(neuron) kan walqunnamtii uumuu(synapse) akka uumamu taasisa. Kanumaan dhukkuboota sammuu ilma namaa huban kan akka Alzheimer ittisuuf gargaara. Qorannoon biyya Ameerikaa Kilinika Maayoo jedhamu keeysatti qorattoonni namoota lakkoofsaan 200 tahan, kan umriin isaanii waggaa 70 hanga 89 taate, kan ammaas rakkina yaadachuu xiqqo qaban irratti qorannoo haala oolmaa isaani ilaalchisuun gaggeeysaniin wanti arkatan, namoonni bara umrii ga'eeysummaarra turan kitaaba dubbisan akkasumaas aadaa yeroo dheeraa dubbisuu fi hojiilee sammuu qaran hojjatan carraa dhukkubni waa irraanfachuu ykn Alzheimer itti hammaachuu harka 40n warra hin dubbifne irra xiqqaata jechuun gabaasa. Kana malees dubbisuun dhukkuboota hiddoota sammuuf dhiiga raabsan miidhan kan akka "Stroke" ittisuuf gargaaru. B) Hirriiba dhabiinsa ittisuuf gargaara. Aadaan yeroo hunda hirriiba dura kitaaba dubbisuu yeroo kitaaba dubbisnu jiddu gala hirriibaatiif ergaa erguudhaan yeroon yeroo hirriibaa tahuu itti hima. Faayidaa kana barattoonni baay'een akka salphaatti waan hubatan natti fakkaata. Ani ofii kiyyaaf hirriibni na dhufuu dinnaan gosa barnoota akkaan natti ulfaatu fideen ciisaa dubbisa. Hirriibni hangamitti akka na fudhatu hin beeku. C) Dandeettii Xiyyeeffannoo dabala Namoonni waa dubbisuu aadaa godhatanii kitaaba waliin maamila cimaa tahan dandeeytii waan hojjatanirratti xiyyeeffachu fi waan yaadani fi hojjataniin bu'aa qabatamaa agarsiisan. Dabalataan dandeeytii waa murteeysuu fi rakkooleef furmaata laachu akka horatan taasisa. D) Dhiphachuu yookaan yaaddawuu ( stress) hir'isa Akka qorannoon "University of Sussex" keeysatti gaggeeyfamte ibsitutti, guyyaatti daqiiqaa 6 qofa dubbisuun dhiphina ykn miira rakkachuu nama tokko qunnamu 2/3ffaan hir'isa ja'a. Kitaaba osoo dubbistuu fuula tokko irraa kaanitti osoo dabartuu yaadaan kitaaba jala kutuun raahaa sammuu sii kenna. Akka ogeeyyiin gorsitutti, hirriiba dura kitaaba dubbisuun sammuu isaanii tasgabbeeysee wantoonta isaan dhiphisuuf furmaata akka arkatan godha. Tooftaan kun dhukkuba dhiphachuu fi mallattoolee sodaa fi kkf qabu kan 'anxiety' jedhamu fayyisuuniis ni beekkama. E) Furdina garmalee (Obesity) ittisuuf gargaara Barattoota waa'ee fayyaa baratanii fi namoota yeroo baay'ee kitaaba dubbisan mallattoo ittiin beekkaman tokko qabu. Inniis garmalee qallachuudha......#@Faye**Oli

Dabalaa Dheeressaa

Open In TikTok:

Region: ET

Thursday 24 October 2024 19:28:37 GMT