1. ปฏิจจสมุปบาท ปฏิจจสมุปบาท คือ หลักธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้โดยตรง เป็นความจริงแห่งการเกิดขึ้นของทุกข์โดยอาศัยเหตุปัจจัย ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยลำพัง ทุกสิ่งย่อมมีเหตุเบื้องหน้า วงจรของปฏิจจสมุปบาทมี 12 ข้อ ดังนี้: 1. อวิชชา คือ ความไม่รู้ ไม่เข้าใจความจริง 2. สังขาร คือ ความคิดปรุงแต่ง กรรมดีกรรมชั่ว 3. วิญญาณ คือ ความรู้ตัวที่สืบต่อจากสังขาร 4. นามรูป คือ จิตใจและร่างกาย 5. สฬายตนะ คือ อายตนะทั้งหก ได้แก่ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ 6. ผัสสะ คือ การกระทบกันของอายตนะภายในกับภายนอก 7. เวทนา คือ ความรู้สึก สุข ทุกข์ หรือเฉยๆ 8. ตัณหา คือ ความอยาก ความกระหาย 9. อุปาทาน คือ ความยึดมั่นถือมั่น 10. ภพ คือ ความเป็นภาวะอย่างใดอย่างหนึ่ง 11. ชาติ คือ การเกิด 12. ชรา มรณะ คือ ความแก่ ความตาย และทุกข์ทั้งหลาย เมื่อเข้าใจธรรมข้อนี้อย่างชัดเจน จะเห็นว่า ทุกข์มีเหตุเกิด และสามารถดับได้ด้วยการตัดเหตุ นั่นคือการดับอวิชชา การดับปฏิจจสมุปบาท คือ การปฏิบัติให้เกิดปัญญา เห็นความจริงว่าไม่มีสิ่งใดเที่ยง ไม่มีอะไรเป็นตัวเรา แล้วละตัณหาและอุปาทานลงได้ ผู้ใดเห็นปฏิจจสมุปบาท ผู้นั้นย่อมเห็นธรรม และจะเห็นหนทางหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวง --- 2. สังสารวัฏ สังสารวัฏ คือ วัฏจักรของการเวียนว่ายตายเกิด ที่เกิดจากกิเลส กรรม และวิบาก เป็นวัฏที่สัตว์โลกหลงวนอยู่โดยไม่รู้ตัว มีต้นเหตุจากอวิชชา คือความไม่รู้ และตัณหา คือความอยาก องค์ประกอบของวัฏมี 3 ประการ: 1. กิเลสวัฏ คือ ความหลง ความยึด ความอยาก 2. กรรมวัฏ คือ การกระทำทางกาย วาจา ใจ 3. วิบากวัฏ คือ ผลที่ได้รับจากกรรม ทั้งหมดหมุนเวียนต่อเนื่อง เช่น หลง → ทำกรรม → ได้ผล → เกิดใหม่ → หลงอีก เป็นวัฏที่ไม่มีจุดเริ่มต้น สัตว์โลกเกิดใน ภพภูมิต่างๆ ตามกรรมที่ทำไว้ ได้แก่: นรก: ทุกข์ทรมานจากกรรมชั่ว เปรต อสุรกาย: ถูกความอยากและความเศร้ากัดกิน สัตว์เดรัจฉาน: ขาดสติปัญญา มนุษย์: ภพแห่งโอกาสหลุดพ้น เทวดา พรหม: สุขละเอียด แต่ยังไม่หลุดพ้น พระพุทธเจ้า ทรงเห็นวัฏสงสารทั้งสาย ด้วยญาณในคืนตรัสรู้ และทรงสอนหนทางพ้นวัฏด้วย อริยมรรคมีองค์แปด ซึ่งคือหนทางดับกิเลส ดับกรรม ดับวิบาก วัฏจักรจึงยุติ การบรรลุธรรม คือการดับวัฏ ไม่เกิดใหม่อีก เป็นนิพพาน คือความสงบเย็นที่ไม่อิงการเกิด ไม่อิงความเป็นภพ - @beerchanel09