Vào giữa năm 1868, Quản Lịch (tức Nguyễn Trung Trực) đã tấn công thành công đồn Pháp ở Kiên Giang thuộc Rạch Giá, giết chết viên tỉnh trưởng do Pháp dựng lên và 30 quân đối lập. Để chiếm được các cứ điểm và giành lại thành, quân Pháp đã bắt mẹ ông làm con tin. Sau đó, quân Pháp giành lại quyền kiểm soát đồn và bắt ông. Sau khi bắt được Nguyễn Trung Trực, Pháp đưa ông lên giam ở Khám Lớn - Sài Gòn để lấy khẩu cung. Người Pháp thấy Nguyễn Trung Trực có ảnh hưởng lớn đến phong trào chống Pháp ở miền Nam nên đã tìm cách chiêu mộ ông. Các chỉ huy Pháp và cộng sự của họ là Huỳnh Công Tấn - còn gọi là Đội Tấn, một đồng đội cũ của Quản Lịch dưới quyền chỉ huy của tướng Trương Định - đã đưa ra nhiều lời hứa hẹn, ban tặng chức tước và quyền lợi nhưng không thể lay chuyển được ông. Theo "Việt sử tân biên", mặc dù Lãnh binh Tấn đã hết sức can thiệp để Pháp tha mạng cho ông Trực, nhưng Thống đốc Nam Kỳ G. Ohier không chịu. Vì cho rằng không thể tha được "một người đã không coi, luật quốc tế ra gì, đã hạ một cái đồn của chúng ta và giết chết 30 người Pháp!". Và rồi ngày 25 tháng 10 năm 1868 (nhằm ngày 10/09 năm Mậu Thìn 1868), nhà cầm quyền Pháp đã đưa ông Trực ra pháp trường tại Rạch Giá và sai một người khmer tên Tưa (người dân thường gọi ông là Bòn Tưa) đưa ông Trực ra hành hình, hưởng dương khoảng 30 tuổi. Người ta kể lại rằng : "Vào buổi sáng ngày 25 tháng 10 năm 1868, nhân dân làng Tà Niên nơi nổi tiếng về nghề dệt chiếu, và nhiều nơi khác đổ xô ra chợ Rạch Giá nơi Pháp đem Nguyễn Trung Trực ra hành quyết. Ông Trực yêu cầu Pháp mở trói, không bịt mắt để ông nhìn đồng bào và quê hương trước phút "ra đi". Bô lão làng Tà Niên đến vĩnh biệt ông, đã trải xuống đất một chiếc chiếu hoa có chữ "thọ" (chữ Hán) màu đỏ tươi thật đẹp cho ông bước đứng giữa. Ông hiên ngang, dõng dạc trước pháp trường, nhìn bầu trời, nhìn đất nước và từ giã đồng bào... Có tích kể rằng sau khi hành quyết, ông đã dùng tay hứng lấy đầu mình và gắn lại, đôi mắt nhìn trừng về quan Pháp. Máu rơi xuống chiếu khắc thành chữ Thọ (chữ Hán). Tương truyền, trước khi bị hành quyết Nguyễn Trung Trực đã ngâm một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt: "Thư kiếm tùng nhung tự thiếu niên, Yêu gian đàm khí hữu long tuyền, Anh hùng nhược ngộ vô dung địa. Bảo hận thâm cừu bất đái thiên." Thi sĩ Đông Hồ dịch: “Theo việc binh nhung thuở trẻ trai, Phong trần hăng hái tuốt gươm mài. Anh hùng gặp phải hồi không đất, Thù hận chang chang chẳng đội trời.” Trong sự nghiệp kháng thực dân Pháp của ông, có hai chiến công nổi bật, đã được danh Sĩ Huỳnh Mẫn Đạt khen ngợi bằng hai câu thơ sau: "Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần.” #lichsuvietnam #suviet #anhhungdantocvietnam #nguyentrungtruc #hieunghia84 - @hieu_nghia_84