@melakulegalcosultant: ራሽናሊዝም! ******* ራሽናሊዝም ምክንያት የሰው ልጅ ቀዳሚ የእውቀት ምንጭ ነው ብሎ የሚሞግት የፍልስፍና ርእዮተ ዓለም ነው። እውነት የሚገኘው በብዛት ልንተማመንባቸው በማንችላቸው የስሜት ህዋሳት ሳይሆን በአእምሮ ሁለንተናዊ መርሆችን በማሰብ፣ በመለየት እና በመረዳት ችሎታ እንደሚገኝ ይናገራል። ፌኖሜኖሎጂ ከተሞክሮ ሲጀምር ራሽናሊዝም የሚጀምረው በአስተሳሰብ ነው። ራሽናሊስቶች አንዳንድ ሐሳቦች በተፈጥሮ የተገኙ ወይም በራሱ በአዕምሮ መዋቅር ውስጥ የተገነቡ ናቸው ብለው ይከራከራሉ። ሂሳባዊ እውነቶች፣ ሎጂካል መርሆች እና የተወሰኑ የሞራል ግንዛቤዎች ከውጫዊው አለም የተማርናቸው ሳይሆኑ በምክንያት self-evident ሆነው የታወቁ ናቸው። ከዚህ ፅኑ እምነት እውቀት እንደ ጂኦሜትሪክ ፕሩፍ ከመጀመሪያዎቹ መሰረታዊ ግልጽ መርሆች ጀምሮ እና በእርግጠኝነት ወደ ውጭ ዘልቆ ሊገነባ ይችላል የሚለው የራሽናሊስቶች ህልም ይወለዳል። ይህ አካሄድ ለብዙ መቶ ዘመናት ፍልስፍናን ቀርጿል። ፕላቶ ስሜቶች እንደሚያታልሉ እና አእምሮ ብቻ ወደ ዘላለማዊ ፎርሞች ሊደርስ እንደሚችል ተከራክሯል። ዴካርት አንድ ሊጠረጥረው የማይችለውን እውነት እስኪያገኝ ድረስ ሁሉንም ነገር ተጠራጥሮ "I think therefore I am" ብሎ በመደምደም ሊጠረጠር የማይችለውን የአዕምሮ እውነት ላይ ደርሷል። ስፒኖዛ እና ሊብኒዝ ይህንን የምክንያት መተማመን ሎጂክ እና ነሰሲቲ አስተሳሰብን ብቻ ሳይሆን መላውን ዩኒቨርስ ወደሚያስተዳድሩበት ሰፋፊ ስርዓቶች አዝልቀውታል። ራሽናሊዝም ከዘዴ በላይ ነው። የሰው ልጅ ከግራ መጋባትና ከስሕተት በላይ ከፍ ብሎ ጊዜ የማይሽረው እና ሁለንተናዊ እውነቶች ላይ መድረስ የሚችል አድርጎ የሚመለከት ዓለማዊ እይታ ነው። ይህ እይታ አነቃቂም አደገኛም ነው። የምክንያትን ክብር ስለሚያረጋግጥ አበረታች፤ ከኑሮ ልምድ ከተነጠለ ወደ ረቂቅነት እና እብሪት ሊመራ ስለሚመራ አደገኛ ነው። ° አመጣጥ እና ታሪካዊ ሥሮች ራሽናሊዝም በአስራ ሰባተኛው ክፍለ ዘመን ላይ ቢያብብም ስሩ ግን እውነትን ከአስተያየት ለመለየት ከተደረጉ የመጀመሪያዎቹ ሙከራዎች ድረስ ይመዘዛል። የስሜት ህዋሳት ከምክንያት ዲሲፕሊን ውጭ አመኔታ ሊጣልባቸው እንደማይችሉ ለመሞገት ግሪኮች ቀደምቶቹ ናቸው። • ፕላቶ (427-347 BCE) ፕላቶ የሚታየው አለም ያልተረጋጋ እና አታላይ ነው ሲል ተከራክሯል። የምናየው እና የምንዳስሰው ነገር ሁል ጊዜ በለውጥ ላይ ነው፤ ግን እውነት የማይለወጥ መሆን አለበት። ለፕላቶ የስሜት ህዋሳቶች የሚሰጡን ጥላ ሲሆን አእምሮው ግን እንደ ፍትህ፣ ውበት እና እኩልነት ያሉ ፎርሞችን ወይም ዘላለማዊ እውነታዎችን ይሰጠናል። ስለዚህ ምክንያታዊ እውቀት ግንዛቤዎችን መሰብሰብ ሳይሆን አእምሮን ከተለዋዋጩ መልክ ወደ ቋሚው እውነታ መመለስ ነው። • ሬኔ ዴካርትስ (1596-1650) በዘመናዊው ዘመን ዴካርት ለራሽናሊዝም ታዋቂውን መነሻ ሰጠው። አንድ እርግጠኝነት እስኪያገኝ ድረስ በምክንያታዊነት ሊጠራጠር የሚችለውን ሁሉ (ወግ፣ የስሜት ህዋሳቶች፣ ሂሳብንም ጭምር) ተጠራጠረ። ከዚህ መሠረት በመነሳት በምክንያት ብቻ የአምላክን መኖር፣ የተፈጥሮ ህግጋትን እና የሰውን አእምሮ መዋቅር የሚያብራራ ስርዓት ገነባ። የዴካርት አክራሪ ጥርጣሬ እና ሎጂካል ዲዳክሽን የራሽናሊስቶች ፍልስፍና ሞዴል ሆነ። • ባሩክ ስፒኖዛ (1632-1677) ስፒኖዛ ምክንያታዊነትን ወደ ዩኒቨርስ አዝልቆታል። ለሱ አምላክ እና ተፈጥሮ በነሰሲቲ የሚመሩ የማይነጣጠሉ ኢንፊኒት አካል ነበሩ። የሰው ልጅ ነፃነትም የመንስኤ አለመኖር ሳይሆን አስፈላጊነትን በምክንያታዊነት መረዳት ነበር። በEuclidean ጂኦሜትሪ ዘይቤ የተጻፈው የስፒኖዛ 'Ethics' ፍልስፍና ልክ እንደ ሂሳብ በግልጽነት እና አይቀሬነት መቀጠል እንዳለበት ያለውን እምነት ያንጸባርቃል። • ጎትፍራይድ ዊልሄልም ሊብኒዝ (1646-1716) ሊብኒዝ ዩኒቨርስ ከቀላል፣ የማይነጣጠሉ 'monads' በሚባሉ ክፍሎች የተዋቀረ እንደሆነ እና እያንዳንዱም ክፍል አጠቃላዩን የሚያይጸባርቅ ነው ብሎ ያምን ነበር። ምክንያት የምንኖረው “ከሁሉም በተሻለው ዓለም” ውስጥ መሆኑን ያሳየናል፤ ምክንያቱም ሕይወት ከሥቃይ የጸዳ በመሆኑ ሳይሆን ዩኒቨርስ የተዋቀረው ስምምነትን በሚያስገኙ ምክንያታዊ መርሆች በመሆኑ ነው ብሎ ተከራክሯል። ለሊብኒዝ ሂሳብ እና ሎጂክ የሰው ልጅ ፈጠራዎች ሳይሆኑ በእውነታ ምክንያታዊ ስርዓት ውስጥ ያሉ መስኮቶች ነበሩ። እነዚህ አሳቢዎች አንድ ላይ ሆነው ራሽናሊዝምን እንደ ፍልስፍና ወግ አቋቁመዋል፡ የፕላቶ የስሜት ህዋሳት አለመተማመን፣ የዴካርት የጥርጣሬ ዘዴ፣ የስፒኖዛ ጂኦሜትሪክ ስርዓት እና የሊብኒዝ ሎጂካል ብሩህ ተስፋ። አንድ የሚያደርጋቸው ምክንያታዊነት መሳሪያ ብቻ ሳይሆን የእውቀት መሰረት እና ዩኒቨርስን የመረዳት ቁልፍ ነው የሚለው ጽኑ እምነታቸው ነው። • የራሽናሊዝም ዋና መርሆዎች ራሽናሊዝም የታሪካዊ ሰዎች ስብስብ ብቻ አይደለም; እውቀት እንዴት እንደሚቻል የተገቡ ቃል ኪዳኖች ስብስብ ነው። አራት መርሆዎች ባህሪውን ይገልፃሉ እና ከሌሎች አፕሮቾች ይለዩታል። 1. ተፈጥሯዊ ሀሳቦች ራሽናሊስቶች አእምሮ ባዶ ቅል አይደለም ይላሉ። የተወሰኑ እውነቶች የተገነቡት በአዕምሮ በራሱ መዋቅር ውስጥ ነው። እንደ ቁጥር፣ ቅርፅ እና እኩልነት ያሉ የሂሳብ ፅንሰ-ሀሳቦች ከተሞክሮ የሚገኙ ሳይሆኑ በምክንያት የሚታወቁ ናቸው። ፍትሕ ሁለንተናዊ መሆን አለበት የሚለውን ስሜት የመሳሰሉ የሞራል እሳቤዎችም እንደ ተፈጥሮ ይታያሉ። ለዴካርት የአምላክ ሃሳብ የሰው ልጅ ከባህል የተማረው ሳይሆን በራሱ በአእምሮ ውስጥ የተተከለ ሃሳብ ነበር። ይህ መርህ ራሽናሊዝምን ሁሉም እውቀት በስሜት ህዋሳቶች እንደሚጀምር አጥብቆ ከሚሞግተው ኢምፔሪሲዝም ይለየዋል። 2. ዲዳክቲቭ ሪዝኒንግ እውቀት አብሮ ከአዕምሮ ጋር በተፈጠሩ እውነቶች የሚጀምር ከሆነ የፍልስፍና ተግባር እነርሱን በዲዳክሽን ማስፋት ነው። ራሽናሊስቶች ይህን ሂደት ከጂኦሜትሪ ጋር ያነጻጽሩታል፡ self-evident በሆነ axioms ይጀምርና ከዚያ ስርዓትን ደረጃ በደረጃ ይገነባል። የስፒኖዛ 'Ethics' በEuclidean proof ዘይቤ የተፃፈ በጣም ግልጹ ምሳሌ ነው። ለራሽናሊስቶች deduction ዘዴ ብቻ ሳይሆን የተረጋገጠ ዋስትና ነው። ፕሪሚሶቹ እውነት ከሆኑ መደምደሚያዎቹ መከተል አለባቸው። 3. ዩኒቨርሳሊቲ እና ነሰሲቲ ራሽናሊስት እውነቶች አውዳዊ ወይም ጊዜያዊ አይደሉም። ሁለንተናዊ እና አስፈላጊ ናቸው። ሁለት ሲደመር ሁለት በሁሉም ባህል፣ በሁሉም ዘመን፣ በሁሉም ሁኔታ አራት ነው። ያለመቃረን ህግ ወይም አንድ ነገር በተመሳሳይ ሰዓት መሆን እና አለመሆን አይችልም የሚለው እውነት የአመለካከት ጉዳይ ሳይሆን የእውነታ መዋቅር ነው። ስለዚህ ራሽናሊዝም ከታሪክና ከባህል በላይ የሆነ፣ ለሁሉም ምክንያታዊ ፍጡራን የሚጠቅም እውቀትን ይሻል። 4. በስሜት ሕዋሳት አለመተማመን የዚህ ሁሉ ሀተታ ስር ይለው የስሜት ልምድ ላይ ያለ ጥልቅ ጥርጣሬ ነው። የስሜት ህዋሳቶች ሊያታልሉ ይችላሉ: ዱላ በውሃ ውስጥ ሲታይ የታጠፈ ይመስላል፣ ፀሀይ በሰማዩ ላይ የሚንቀሳቀስ ይመስላል፣ ህልሞች እውን ሊመስሉ ይችላሉ። ለራሽናሊስቶች ስሜቶች ጥሬ ዕቃ ሊሰጡ ይችላሉ ግን እርግጠኝነትን ሊሰጡ አይችሉም።

መላኩ ፍቃዱ

Open In TikTok:

Region: ET

Saturday 18 October 2025 12:53:58 GMT